Jak pracować ze strachem? Alfabet emocji.

Jak pracować ze strachem to bardzo ważne zagadnienie. O lęku i strachu mówi się wiele. Jest to emocja, która towarzyszy nam na co dzień. Dzieciakom z ASD również, nawet w większym stopniu – zaburzenia lękowe (fobie, OCD, fobie społeczne, zespół lęku uogólnionego, lęk separacyjny) towarzyszom im częściej niż ich rówieśnikom.

Strach a lęk

Różnicę pomiędzy strachem a lękiem opisywałam już przy okazji wskazówek jak sobie radzić z lękiem w kontekście pandemii koronawirusa w Polsce.

Spośród wymienionych sposobów na poradzenie sobie z lękiem, moim ulubionym jest technika 5 zmysłów.

Strach u dzieci z ASD

U dzieci z ASD wykształcić się może w każdej chwili, z pozornie błahych powodów – np. w wyniku nadwrażliwości sensorycznej. Odgłosy, na które dziecko jest wrażliwe, powodują przykre doznania a to w konsekwencji bardzo silny strach. Pojawia się również w sytuacjach społecznych, w których rówieśnicy świadomie łamią reguły lub konwencje. Dzieciaki nie tolerują niepewności, odczuwają strach przed popełnieniem błędu, przed oceną, prześladowaniem, odrzuceniem.

Jak pracować ze strachem?

Z pewnością należy pomóc dziecku zrozumieć dlaczego odczuwamy emocje, jak ludzie ich używają, omówić to jak nie należy ich używać, przeanalizować poziomy ich wyrażania. Ważne jest to, żeby pod wpływem emocji często przestajemy logicznie myśleć, tracimy zdolność rozwiązywania problemowi podejmowania decyzji.

Okazuje się, że rodzic, terapeuta, nauczyciel powinni obserwować dzieci i analizować sytuacje, które uwalniają silny lęk. Dzięki takiej obserwacji zarówno rodzic jak i dziecko dowiedzą się kiedy może pojawić się silny strach, ten czynnik zapalny.

Rozmówki i historyjki społeczne

Są to niezbędne elementy aby móc skutecznie pomagać dzieciakom z ASD i są one dostępne dla każdego, również podczas pracy w domu. Zarówno rozmówki jak i historyjki to narzędzia opracowane przez Carol Gray, która zauważyła, że dzieci z ASD miewają błędne mniemania na temat zamiarów innych ludzi, zakładają, że inni ludzie myślą dokładnie to co oni. Opracowanie rozmówek i historyjek pozwala dzieciom na zrozumienie sygnałów i reakcji w sytuacjach społecznych u emocjonalnych. To w konsekwencji pozwala na zredukowanie strachu.

Zestawy strategii

Dzięki zajęciom terapeutycznym dzieciaki zostają wyposażone w strategie postępowania, gdy pojawiają się konkretne emocje. Podczas wspólnej pracy z dzieckiem i jego rodziną określamy, które strategie umożliwiają poradzenie sobie z uczuciem, a które pogarszają stan dziecka i nie dają korzystnych efektów (uwalnianie emocji lub zredukowanie ich, skorygowanie sposobu myślenia).

Możemy opracowywać strategie:

  • emocjonalne,
  • fizyczne,
  • rozluźniające,
  • społeczne,
  • myślowe.

A jak nie pracować ze strachem?

Nie podsycajmy w dziecku strachu. Myślę, że większość z nas słyszała komunikat “chodź szybciutko, bo inaczej zabierze cię zły pan” – kierowany do dziecka. “Jak nie zjesz obiadku to przyjdzie baba Jaga” to kolejny klasyk. Pracowałam z dziewczynką, która bała się sama zostać w domu i w samochodzie. Jej mama zgłaszała to jako trudność w życiu codziennym i widziała ten strach jako obszar do pracy. Po wielu rozmowach okazało się, że dziecko było straszone, że ktoś je zabierze. Dorośli podsycają w dzieciach strach. Dzieci nie wiedzą, że to się nie stanie. One się boją realnie.

Ważne jest to, aby uważać co się mówi w chwili, gdy mamy przestraszone/spanikowane dziecko:

  • ważne jest aby dziecku, które się boi/panicznie boi nie racjonalizować i nie tłumaczyć w tym momencie. To do dziecka i tak nie dojdzie…
  • postarajmy się nie mówić np. “nie ma się co bać” – blokujemy uwolnienie strachu,
  • nie mówimy np. “przestań się już bać” – dziecko nie wie jak przestać się bać,
  • nie mówimy np. “uspokój się” – z powodu blokowania i niewiedzy dziecka jak ma się uspokoić.

Literatura:
Steensel i in., (2011). Anxiety Disorders in Children and Adolescents with Autistic Spectrum Disorders: A Meta-Analysis. Clin Child Fam Psychol Rev; 14(3): 302–317.
Informacje ze szkoleń i doświadczenia z praktyki własnej.

Strach i lęk to nie są złe emocje. One ostrzegają nas przed niebezpieczeństwem, mówią, kiedy mamy uciekać, czasem też napędzają do działania. Pamiętajmy o tym. Pamiętajmy również o tym, żeby w sytuacji, w której strach się pojawi – mówić dziecku, że strach jest w porządku (oczywiście, gdy to mówienie będzie już możliwe) 🙂
author-sign

About Anna Skrońska

Pomagam rodzinom w kryzysie okołorozwodowym. Dowiesz się jak ogarnąć piętrzące się emocje, jak skutecznie się komunikować. Prowadzę warsztaty dla rodziców, pomagam również dzieciom.